“Цээнээ бид хоёр” өгүүллэг /шинэчлэн бичсэн/ Ц.Оюунбат

Алтан шар зам жирэлзэн өнгөрч тоосонд дарагдан хоцрох нь хүмүүн бид нарын амьдрал, дурсамж өнгөрсөнд үлдэхтэй эгээ л адил санагдана. Архангай аймгийн нэгэн сумаас буцаж явахдаа жолооч бид хоёр ойр зуурын хэлэлцэх зүйлс, дурсах яриа хөөрөө ч дундраагүй байсан юм. Зуншлага сайхан болж тал хээр гүн ногоон өнгөөр будагдаж, бүртийх ч үүлгүй цэнхэр тэнхэр, алтан нар бүгд нийлэн энэ хорвооог чимдэг олон сайхан зураглалуудын нэгээхэн хэсэг болно. Бид нарын ярианд жолооч ахын залуугийн мэргэжил, ажиллаж байсан газар Сэлэнгэ аймаг дурдагдаж эхлэв. Ах маань залуудаа зоотехникчээр ажиллаж байсан, малын үүлдэр угсаа, мал аж ахуйн талаар чамгүй мэдлэгтэй нь харагдаж байв. Гэнэтхэн жолооч маань хэсэг чимээгүй болсноо Цээнээ гэж эмэгтэйн талаар ярьж эхлэв.
“Анх Сэлэнгэ аймагт дөнгөж сургуулиа төгсөөд малын зоотехникчээр дадлагад гарсан удаатай. Тэр үед тас хар хөмсөгтэй, цэвэрхэн цагаан царай, алаг нүдтэй, хондлойгоо давсан урт гэзэгтэй Цээнээ гэх миний үеийн охин очсон эхний өдрөөс л нүдэнд тусаж байв. Ганц би гэлтгүй бусад залуусын анхаарлыг ч тэр минь татсан болов уу. Олон залуус цугласан намрын шаргал өдрүүд аз жаргал, инээд хөөр, дурсамж дүүрэн өнгөрч байсан юм. Хотоос очсон бид хэдээс нэлээн ах Баяраа гэдэг залуу харин шөнө унтах дөхөнгүүт Цээнээг татаж чангаагаад, ор руу нь мөлхөөд болохоо байлаа. Цээнээ ч хэрэндээ эсэргүүцэн Баяраад нүүр өгөхгүй, хөөж туун шөнөжингөө юм болдог байсныг нь орны хажууд шалан дээр унтдаг байсан би шөнийн турш сонсож хононо. Баяраа өдөр ч, шөнө ч Цээнээгийн хажууд нохой шиг сахин эр хүний арван гурван мэхийг үзүүлж байх шиг л санагдсан. Харин Цээнээ болохоор өдөр нь миний хажууд өнжин, харанхуй болох дөхөхөөр санаашран өнөө шөнийг яаж өнгөрөөнө дөө гэхээс халширдаг байсан байх даа. Нэг шөнө Баяраа мөн л урьдын адил Цээнээ рүү ойртож буй нь мэдэгдэж эхэллээ. Тэгтэл санаанд оромгүй зүйл болж Цээнээ орноосоо суга үсрэн босож газарт унтаж байсан миний хөнжил рүү гэнэт орж ирж буй нь харцагаас зугтааж буй болжмор шиг санагдсан юм. Цээнээ над руу наалдаж намайг тэврэхэд би ч цээжиндээ шахан наалдан унтахад үснээс нь хээрийн салхи, цэцгийн үнэр ханхалж байсан юм. Баяраа амандаа нэг юм хэлэх шиг болсноо ор руугаа аажуухан буцаж буй нь харанхуйд бүдэг бадаг харагдав. Ийнхүү орой болохоор Цээнээ миний өвөрт орж ирж унтдаг болсон юм. Урьд өмнө охинтой ийм ойрхон унтаж байгаагүй нас биед хүрч яваа миний эр бие тавгүйтэж, амттай мөртлөө хүрч чадамгүй зүүд зүүдэлж буй мэт тарчлах болов. Цээнээд ч бас тэгж санагдсан болов уу. Хажууд сэрвэгнэн шөнө дунд хүртэл эргэж хөрвөөн удтал унтахгүй байгаа нь мэдэгдэнэ. Ингээд л орчлонгийн жам ёсны зүйл болдгоороо болж би хөвгүүн насаа, Цээнээ минь охин насаа ардаа үдсэн юмдаг. Ингээд дадлагын хугацаа дуусах хүртэл шөнө болгон бид хоёр орчлонгийн жаргалыг амтлан янаглан дурлалцаж, алс ирээдүйг зөгнөн ярилцдаг байсан билээ. Цээнээ минь чиний эхнэр болно л гэдэг байсан юм. Тэр үед бид нар одоогийн залуус шиг гоё чамин үгсээр хайраа илэрхийлцгээж байсан биш, чамтай сууж, чиний эхнэр болно оо гэдэг нь л сэтгэлээ илэрхийлэх хамгийн дээд хэлбэр байсан юм. Өнөөх Баяраа харин олзоо булаалгасан нохой шиг л өдөр нь холоос бид хоёрыг ажиглан хорссон харцаар харж тойрч явж байсан юм даа.
Нэг өдөр хотоос дадлагын ажлыг сонирхож яваа дарга даамал, эрдэмтэд бидний ажилтай танилцахаар боллоо. Цээнээ бид хоёрын дадлага нь хуц ухнын хиймэл хээлтүүлэг байсан юм. Хуцны засааг барьж аваад шилэн саванд хийж үрийг би цуглуулна. Цээнээ цааш нь хураах, хуцанд тариа тарих зэрэг ажлуудыг анхнаасаа хийсэн л дээ. Дарга, эрдэмтдэд ажлаа үзүүлэх гэтэл Баяраа бид хоёрыг ажлаа сольж хийхийг санал болгов. Урьд нь Цээнээ шилэн саванд цуглуулж үзээгүй, миний санаа зовж л байсан. Хуц ч яг үрээ гаргах мөчид Цээнээ шилэн саванд хийх гэтэл хуц эвгүйхэн хөдөлж шингэн нь шилэн саванд биш Цээнээгийн нүүр нүд, толгой руу цацагдаж орхих нь тэр. Энэ мөчид хотоос ирсэн хүмүүс инээлдэхэд Баяраа хамгийн их баясаж, наад шингэнээ нүүрэндээ сайн түрхчих, арьс чинь гоё болно гэж даапаалахад Цээнээ минь доошоо харсан чигтээ уйлаад гараад гүйчихсэн юм. Цээнээг хоолон дээрээ ирэхгүй болохоор нь би хайж олоход голын эрэг дээр өвдгөө тэврээд суучихсан уйлаад сууж байв. Арай гэж аргадан байшин руугаа дагуулан ирэхэд Баяраа дахиад л ойртон ирж байхыг би хараад үргэлжлүүлж түүнийг минь ичээх нь гэдгийг мэдлээ. Тиймээс хөмхийгөө зуун, нударгаа зангидан түүнийг хүлээж өөдөөс нь цоо ширтэв. Баяраа харин эхлээд Цээнээгийн уйлж бүлцийсэн царайг харан олон хоног эргүүлээд тоогдоогүйн өс хонзонгоо сайхан авах нь гэж бодсон бололтой маасайн инээсэн ч, намайг харангуутаа царай нь агшин зуур төв болж явдал нь удаашран чиглэлээ өөрчлөн яваад өгчихсөн юм. Түүнээс хойш дадлага дуустал Баяраа дахиж Цээнээд саад болоогүй. Харин дадлагын хугацаа дуусах дөхөх тусам Цээнээ энэлэн шаналж буй нь нүдэн дээр илт байлаа. Дадлагын сүүлчийн өдөр бид хоёр их юм ярилцаж чадсангүй ээ. Цээнээ мөрийг минь дэрлэн алсыг ширтэхэд алаг нүднээс нь сувдан дуслууд хаа нэгтээ бөмбөрөн унаж, би юм ярих гэхээр дотор эвгүйцээд байсан учир эрийн шийр заан чимээгүй л байсан юм. Нутгийн залуус ачааны тэргэн дээр гаран замд хөдлөхөд Цээнээ машины араас алчуураар даллаж байснаа замын тоос намжаагүй байтал нэг юм хэлэхээ мартсан бололтой араас зам даган гүйж байсан нь одоо ч нүдэнд харагддаг юм. Цэнхэр дээлтэй, үсээ ардаа жимбийтэл боосон нь гүйх болгонд хоёр тийшээ савчин байж билээ. Ачааны машин хурдлахад Цээнээ тэртээ хол хоцрон нэг юм хашхиран хэлэх шиг болсон ч надад юу ч сонсогдоогүй юм даа. Нутагтаа ирсэн хойно надад Цээнээгээс олон захиа ирдэг байсан. Урт гэгчийн захиануудыг би нандигнан хадгалж аав ээжээсээ нуун уншдаг байж билээ. Удалгүй би цэрэгт явж, тэр цагаас хойш бидний холбоо тасарсан юм даа. Цэргээс халагдаж ирээд би нутгийн бүсгүйтэй дэр нэгтгэн хоёр сайхан хүүхдийн аав ээж болсон. Олон жилийн дараа сураг сонсоход Цээнээ ч бас хүнтэй суусан байсан. Уржнан жил ачтай болсон гэж сонсогдсон” хэмээн жолооч ах яриагаа дуусгав. Би цааш нь асуусангүй. Дараагийн сумын төв ортол алтан шар зам жирэлзэн өнгөрч бид хоорондоо дахиж юу ч ярьсангүй. Гагцхүү би хааяахан толиндоо харж ачааны машины араас гүйж юуны ч тухай юм хэлэх гэж байсан Цээнээг дүрслэн гаргахыг хичээж байв. Хүний амьдрал гэж санаснаар болдоггүй. Хэрвээ гэж үг хүмүүн бидний амьдралд байдаггүй билээ.

Эрдэнэт хот 2018 он.

"Маргааш нь дайн болсон юм" роман

Жижигхэн хотын дунд сургуулийн 9-р ангийн сурагчдын үерхэл нөхөрлөл, хайр дурлалын талаар өгүүлэх бөгөөд нийлдэг охид хөвгүүд болох ангийн дарга комсомолын гишүүн Искра, түүний дурлалт хархүү танхайчуудын тоонд багтах Саша, найзууд болох Зина, Артем, эцэг нь алдартай зохион бүтээгч болох, тансаг амьдралтай Вика гэх охин, түүнд дурласан Жора гэх хөвгүүн гээд ЗХУ-ын коммунист нийгэмд хөлөө олохоор тэмүүлж буй өсвөр насныхны тухай энэхүү зохиолд гарна. Искрагийн ээж болох коммунист намын гишүүн эмэгтэйгийн чанга хатуу зан охиноо өөр шигээ шударга, шийдэмгий болгон хүмүүжүүлжээ. Сургуулиас хөөгдсөн Сашаг ажилтай болгохын тулд Викагийн аав Леонид хөөцөлдөн нисэхийн үйлдвэрт ажилд оруулж өгнө. Сургуульд шинээр захирлаар томилогдон хуучин морин цэргийн дарга байсан Николай болсон нь хуучин захирал болох Валентинад арга барил бүх зүйл нь буруу юм шиг санагдан үргэлж л дээш нь захиа бичихэд хүргэнэ. Мөн Валентина 9Б ангийн багш болсон нь хүүхдүүдэд тааламжгүй санагдах болно. Валентинад хүүхдүүдийн гэнэн томоогүй зан, үерхэл нөхөрлөл, сахилгагүйтэл байж боломгүй зүйл шиг санагдах бөгөөд Артемын 16 насны төрсөн өдрөөр гэрт нь цуглаж Есениний шүлгийг уншсан нь хүртэл нийгмийн эсрэг гэмт үйлдэл шиг санагдах бөгөөд энэ талаар захиралд хүртэл хошуу хүргэнэ. Зинагийн харж явдаг хөвгүүддээ бичсэн хайрын захиаг олж захиралдаа мөн л ховлож яваа нь энэ эмэгтэйн зөвхөн өөрийгөө бодсон, бүх санасан бодсон нь хүртэл зөв гэж мугуйдаар бодож буйг нь илэрхийлнэ. Викагийн эцэг хэн нэгний матаасаар улсын өмч хөрөнгө шамшигдуулсан хэрэгт буруутгагдан баривчлагдсаны дараа Викаг залуучуудын эвлэлээс хөөх хурлыг ангийн дарга Валентина санаачлана. Гэвч эцэгтэйгээ хоёулхнаа амьдарч байсан Вика энэ бүх дарамтыг тэсэлгүй амиа хорлоно. Түүний найзууд ч, багш нар ч түүнийг ийм үйлдэл хийнэ гэж санаагүй билээ. Түүний оршуулга дээр найз нөхөд, ахлах ангийнхан тэр аяараа оролцоно. Хэдэн сарын дараа Викагийн эцэг шоронгоос гарч гэртээ эргэн ирнэ. Гэвч түүнийг эзэнгүй хоосон байр л угтаж авна. Искра, Артем тэргүүтэй 9Б ангийнхан Викагийн эцэг дээр ирэн сэтгэл санааг нь засах гэж оролдох бөгөөд Викагийн аав Леонид "Энэ жил их хэцүү жил байлаа шүү" гэж сүүрс алдахад ангийн дарга Искра "Учир нь энэ жил өндөр жил байсан шүү дээ. Дараа жил харин заавал аз жаргалтай өнгөрөх болно" гэж хэлнэ. Энэ жил бол 1940 он байлаа. 1941 онд дайн эхэлсэн юм. 9Б ангийнхнаас дайнд хэд нь амь үрэгдэж, хэд нь дайнд баатарлаг гавьяа байгуулсныг зохиолын төгсгөлд дурдах бөлгөө.

"Дархлагдсан Омгийнхон" ба "Хэлмэгдсэн Омгийнхон"

Зохиолч Баярхүү ахын хос туужийг амралтын хугацаандаа уншиж дуусгалаа. Ер нь бол нэлээн зузаан хоёр боть учраас хурдан уншиж чадсангүй. Бадрал гэх залуу бол зохиолын эхэнд бярандаа хэт эрдсэн, давилуун нэгэн байсан бол бүх зовлон зүдгүүр, шаналлыг даван туулснаар амьдралын утга учирыг шүүн тунгааж, омголон зан нь дарагдаж хүн чанараа эргэн сэргээж буй нь сайхан санагдлаа. Ховдын хязгаар тэр дундаа Байтаг богдын орчимд тулалдаж байгаад сураггүй болсон өвөөгийнхөө дурсгалыг сэргээхээр судалгааны ажлаар явна. Түүнтэй цуг замын хань болохоор явж буй бүсгүйг Номин гэх бөгөөд Бадралын хувьд эхэндээ тоглоом төдий нэгэн байсан хамтдаа хүнд бэрх аяллыг даван туулсны эцэст чухал хүн нь болж хувирна. Түүний алга болсон өвөө нь Хятад, Казахстан, Монголын дунд хилийн бүсэд орших зэрлэг омгийнхны удирдагч болсон нь Дархлагдсан омгийнхны түүхийн эхлэл байжээ. Хагас зуун өнгөрөхөд Дархлагдсан омгийнхон яажшуухан амьдарч, амь зууцгааж байсан нь тун сонирхолтой. Уран олборлолтын талаар өмнө нь зохиолч Тамын бослого гэх номондоо дурдсан байдаг бол замд тааралдах нутгийн хүнээр уг зохиолтой эвтэйхнээр холбож өгсөн байна. Тэгвэл Дархлагдсан омгийнхон уран олборлодог, тэгэхдээ ураны хор хөнөөлөөс шалтгаалан мутацад орж аймшигтай болцгоожээ. Түүнтэй цуг аялалд дахин нэгдсэн Самдан, казах залуу, найз Мөнхөө зэрэг хүмүүс амь өрссөн тулаанд оролцон Номинг аварч буй нь надад "Галзуу Макс - Хилэнт зам"-ыг эрхгүй санагдуулж байсан билээ. Зохиолд хачин жигтэй зүйлс ихээр гарах бөгөөд бөө мөргөл, орос цэргийн туршилт, омгийнхны ёс заншил гээд танд уйдах зав өгөхгүй биз ээ. Байтаг богдын тулгаралт, хилийн будлиан, Оспаны дээрэмчид, тэдгээр нь яг ямар хүмүүс байсан талаар түүхэн гаргалгаанууд тун сонирхолтой байв. Удахгүй "Хайрцаг" зохиолын тэмдэглэлийг бичих болов уу. Өмнөтгөл үгийг нь би бичсэн болохоор ч тэр үү их сонирхолтой санагдаад байгаа юм. Зохиолчийн цаашдын уран бүтээлд амжилт, амжилт..

“Цээнээ бид хоёр” өгүүллэг

Алтан шар зам урдаас жирэлзэн өнгөрч тоосонд дарагдан үлдэх нь хүмүүн бид нарын амьдрал, дурсамж өнгөрсөнд үлдэхтэй эгээ л адил санагдана. Архангай аймгийн нэгэн сумаас буцаж явахдаа жолооч бид хоёр ойр зуурын ярих хэлэлцэх зүйлс, дурсах яриа хөөрөө ч дундраагүй байсан юм. Зуншлага сайхан болж тал хээр гүн ногоон өнгөөр будагдаж, бүртийх ч үүлгүй цэнхэр тэнхэр, алтан шаргал нар бүгд нийлэн энэ хорвооог чимдэг олон сайхан зураглалуудын нэгээхэн хэсэг болно. Бид нарын ярианд жолооч ахын залуугийн мэргэжил, ажиллаж байсан газар болох Сэлэнгэ аймаг дурдагдаж эхлэв. Ах маань залуудаа зоотехникч мэргэжлээр ажиллаж байсан, малын үүлдэр угсаа, мал аж ахуйн талаар чамгүй мэдлэгтэй нь харагдаж байв. Гэнэтхэн жолооч маань хэсэг чимээгүй болсноо Цээнээ гэж эмэгтэйн талаар ярьж эхлэв.
“Анх Сэлэнгэ аймагт дөнгөж сургуулиа төгсөөд малын зоотехникчээр бэлтгэгдэх дадлагад гарсан удаатай. Тэр үед тас хар хөмсөгтэй, цэвэрхэн цагаан царай, алаг сайхан нүднүүдтэй, хондлойгоо давсан урт үсээ сүлжээд тавьчихсан Цээнээ гэх миний үеийн охин очсон эхний өдрөөс л нүдэнд минь тусаж байв. Ганц би гэлтгүй бусад залуусын нүдэнд ч тэр минь туссан л болов уу. Олон залуус хамтдаа цугласан намрын шаргал өдрүүд аз жаргал, инээд хөөр, дурсамж дүүрэн өнгөрч байсан юм. Баяраа гэх хотоос очсон бид хэдээс нэлээн ах нэгэн залуу харин шөнө унтах дөхөнгүүт Цээнээг татаж чангаагаад, ор руу нь мөлхөөд болохоо байлаа. Цээнээ ч хэрэндээ эсэргүүцэн Баяраад нүүр өгөхгүй, хөөж туун шөнөжингөө юм болдог байсныг нь орны хажууд шалан дээр унтдаг байсан би шөнийн турш сонсож хононо. Баяраа өдөр ч, шөнө ч Цээнээгийн хажууд нохой шиг сахин эр хүний арван гурван мэхийг үзүүлж байх шиг л санагдсан. Харин Цээнээ болохоор өдөр нь аль болох миний хажууд өнжин, шөнө болох дөхөхөөр санаашран өнөө шөнийг яаж өнгөрөөнө дөө гэхээс халширдаг байсан байх даа. Нэг шөнө Баяраа мөн л урьдын адил Цээнээ рүү ойртож буй нь мэдэгдэж эхэллээ. Тэгтэл санаанд оромгүй зүйл болж Цээнээ орноосоо суга үсрэн босож газарт унтаж байсан миний хөнжил рүү үсрээд л орж буй нь харцагаас зугтааж буй болжмор шиг санагдсан юм. Цээнээ над руу ойртон наалдаж намайг тэврэхүйд би ч цээжиндээ шахан наалдан унтахад үснээс нь хээрийн салхи, цэцгийн үнэр үнэртэж байсан юм. Баяраа амандаа нэг юм хэлэх шиг болсноо ор руугаа аажуухан буцаж буй нь харанхуйд бүдэг бадаг харагдав. Ийнхүү орой болохоор Цээнээ миний өвөрт орж ирж унтдаг болсон юм. Урьд өмнө охинтой ийм ойрхон унтаж байгаагүй нас биед хүрч яваа миний эр бие тавгүйтэж, амттай мөртлөө хүрч чадамгүй зүүд зүүдэлж буй тарчлах болов. Цээнээд ч бас тэгж санагдсан болов уу. Хажууд сэрвэгнэн шөнө дунд хүртэл эргэж хөрвөөн удтал унтахгүй байгаа нь мэдэгдэнэ. Ингээд л орчлонгийн жам ёсны зүйл болдгоороо болж би хөвгүүн насаа, Цээнээ минь охин насаа ардаа үдсэн юмдаг. Ингээд дадлагын хугацаа дуусах хүртэл шөнө болгон бид хоёр орчлонгийн жаргалыг амтлан янаглан дурлалцаж, алс ирээдүйг зөгнөн ярилцдаг байсан билээ. Цээнээ минь чиний эхнэр болно л гэдэг байсан юм. Тэр үед бид нар одоогийн залуус шиг гоё чамин үгсээр хайраа илэрхийлцгээж байсан биш, чамтай сууж, чиний эхнэр болно оо гэдэг нь л сэтгэлээ илэрхийлэх хамгийн дээд хэлбэр байсан юм. Өнөөх Баяраа харин олзоо булаалгасан нохой шиг л өдөр нь холоос бид хоёрыг ажиглан хорссон харцаар харж тойрч явж байсан юм даа. 
Нэг өдөр хотоос дадлагын ажилтай танилцаж яваа дарга даамал, эрдэмтэд бидний ажилтай танилцахаар боллоо. Цээнээ бид хоёрын дадлагаар хийдэг байсан зүйл нь хуц ухны хиймэл хээлтүүлэг байсан юм. Хуцны эхтэнг барьж аваад шилэн саванд хийж үрийн шингэнийг би цуглуулна. Цээнээ цааш нь хураах, хуцанд тариа тарих зэрэг ажлуудыг анхнаасаа хийсэн л дээ. Дарга, эрдэмтдэд хийдэг ажлаа үзүүлэх гэтэл Баяраа бид хоёрыг ажлаа сольж хийхийг санал болгов. Урьд нь Цээнээ шилэн саванд цуглуулж үзээгүй, миний санаа зовж л байсан. Хуц ч яг шингэнээ гаргах мөчид Цээнээ шилэн саванд хийх гэтэл хуц эвгүйхэн хөдөлж шингэн нь шилэн саванд биш Цээнээгийн нүүр нүд, толгой руу цацагдаж орхих нь тэр. Энэ мөчид хотоос ирсэн хүмүүс инээлдэхэд Баяраа хамгийн их баясаж, наад шингэнээ нүүрэндээ сайн түрхчих, арьс чинь гоё болно гэж даапаалахад Цээнээ минь доошоо харсан чигтээ уйлаад гараад гүйчихсэн юм. Цээнээг хоолон дээрээ ирэхгүй болохоор нь би хайж олоход голын эрэг дээр өвдгөө тэврээд суучихсан уйлаад сууж байв. Арай гэж аргадан байшин руугаа дагуулан ирэхэд Баяраа дахиад л ойртон ирж байхыг би хараад үргэлжлүүлж түүнийг минь ичээх нь гэдгийг мэдлээ. Тиймээс хөмхийгөө зуун, нударгаа зангидан түүнийг хүлээж өөдөөс нь цоо ширтэв. Баяраа харин эхлээд Цээнээгийн уйлж бүлцийсэн царайг харан олон хоног эргүүлээд тоогдоогүйн өс хонзонгоо сайхан авах нь гэж бодсон бололтой маасайн инээсэн ч, намайг харангуутаа царай нь агшин зуур төв болж явдал нь удаашран чиглэлээ өөрчлөн яваад өгчихсөн юм. Түүнээс хойш дадлага дуустал Баяраа дахиж Цээнээд саад болоогүй. Харин дадлагын хугацаа дуусах дөхөх тусам Цээнээ энэлэн шаналж буй нь нүдэн дээр илт байлаа. Дадлагын сүүлчийн өдөр бид хоёр их юм ярилцаж чадсангүй ээ. Цээнээ мөрийг минь дэрлэн алсыг ширтэхэд алаг сайхан нүднээс нь сувдан дуслууд хаа нэгтээ бөмбөрөн унаж, би юм ярих гэхээр дотор эвгүйцээд байсан учир эрийн шийр заан чимээгүй л байсан юм. Нутгийн залуус ачааны тэргэн дээр гаран замд хөдлөхөд Цээнээ ачааны машины араас алчуураар даллаж байснаа машины тоос намжаагүй байтал нэг юм хэлэхээ мартсан бололтой араас зам даган гүйж байсан нь одоо ч нүдэнд харагддаг юм. Цэнхэр дээлтэй, үсээ ардаа жимбийтэл боосон нь гүйх болгонд хоёр тийшээ савчин байж билээ. Ачааны машин хурдлахад Цээнээ тэртээ хол хоцрон нэг юм хашхиран хэлэх шиг болсон ч надад юу ч сонсогдоогүй юм даа. Нутагтаа ирсэн хойно надад Цээнээгээс олон захиа ирдэг байсан. Урт гэгчийн захиануудыг би нандигнан хадгалж аав ээжээсээ нуун уншдаг байж билээ. Удалгүй би цэрэгт явж, тэр цагаас хойш бидний харилцаа тасарсан юм даа. Цэргээс халагдаж ирээд би нутгийн бүсгүйтэй дэр нэгтгэн хоёр сайхан хүүхдийн аав ээж болсон. Олон жилийн дараа сураг сонсоход Цээнээ ч бас хүнтэй суусан байсан. Уржнан жил өнгөрсөн дуулдсан” хэмээн жолооч ах яриагаа дуусгав. Би цааш нь асууж зүрхэлсэнгүй. Дараагийн сумын төв ортол алтан шар зам жирэлзэн өнгөрч бид хоорондоо дахиж юу ч ярьсангүй. Гагцхүү би хааяахан толиндоо харж ачааны машины араас гүйж юуны ч тухай юм хэлэх гэж байсан Цээнээг дүрслэн гаргахыг хичээж байв. Хүний амьдрал гэж санаснаар болдоггүй. Хэрвээ гэж үг хүмүүн бидний амьдралд байдаггүй билээ. 

Эрдэнэт хот 2018 он.

"Бусан хүрэх галт тэрэг"

"Бусан хүрэх галт тэрэг" киноны найруулагч Ён Санг Хо уг киноны 2-р ангийг хийх болсноо зарласан байна. Шинэ анги төлөвлөгөөний шатандаа явж байгаа юм байна. Өмнөх анги дээр гардаг зомбины вирус хэвээрээ байх бөгөөд энэ удаад вирус бүхий л Солонгосыг эзэлсэн байх болно. "Бид дараа жилийн эхээр зураг авалтаа эхлэх бөгөөд жүжигчдийн сонгон шалгаруулалтаа ч хийгээгүй учраас бүх зүйл их өөр байх болно" гэж найруулагч ярив. Найруулагч өмнөх ангийн жүжигчдээс эргүүлж авчрах төлөвлөгөөгүй байна. 2016 онд гол дүрийн жүжигчин Гонг хэрэв 2-р анги нь гарвал дуртайяа дахиж тоглох хүсэлтэйгээ илэрхийлж байсан. Хэдийгээр дүр нь өмнөх анги дээрээ үхсэн боловч үйл явдлыг өөр өнцгөөс харуулах саналтай байгаа аж. Гэвч найруулагчийн төлөвлөгөөгөөр Гонгийн дүр аль хэдийн үхсэн. "Энэ талаар би найруулагчтай ярилцаж хэдийгээр миний дүр үхсэн ч хаа нэгтээ зомби болон хувирсан явж байж болно ш дээ гэхэд Сеок Вүү галт тэрэгнээс унаад хүзүүгээ хугалж үхсэн гэж ярьсан" хэмээн жүжигчин Гонг хэлжээ. Шинэ анги дээр үхэгсдийг дахин амилуулах эсвэл зомбины эмчилгээ нэвтрүүлж болох тухай ярьж буй юм. Энэ л Гонгийн дүрийг дахин авчрах боломж бололтой, харин нөгөө талаас харвал шал өөр түүх байх бололтой. Тиймээс ч шинэ ангийн гол дүрийн жүжигчин цоо шинэ эсвэл Гонг дээр тулгуурласан байх бололтой. Харин таны бодлоор аль нь дээр вэ?

"Өглөөний хүн"

Нэг ч гэсэн хүнийг шөнийн хүнээс өглөөний хүн болгон хувиргах нь энэхүү тэмдэглэлийн утга учир болно. Өглөөний хүн болохоор шийдсэн минь 2018.04.26 байжээ.
Тэр өдөр яагаад ч юм гэрт байгаа "Өглөөний хүн" номыг бодсоор байв. Олон жилийн өмнө уншиж байгаад орхисныгоо гүйцээж бүгдийг дахин нэг удаа уншив. Гэхдээ дахиж эргүүлэх шаардлага хойшдоо гарах болно. Шөнийн амьдралтай хүн болоход нөлөөлдөг ажлын хамт олон, найз нөхдийн нийллэг цайллага, бага зэрэг уулт, заримдаа хэтэрдэг явдлыг таслан зогсоохоор шийдэж дусал ч спиртийн төрлийн зүйл амсахгүй байхаар шийдсэн нь бол миний хувийн зүгээс нэмэлтээр оруулж ирсэн зүйл гэх үү дээ. Өөр учир шалтгаан ч байсан. Ер нь бол үүний өмнө өдөр бүр 07:30-д босдог байсан, харин энэ номын зөвлөгөөний дагуу зуун өдөрт өөрийгөө өөрчлөх ёстой байсан юм. Тиймээс эхний нэг сар босох цагаа 06:30, 06:00 гэх мэтээр бага багаар өөрчлөн дасгасан. Дараагийн сард 05:30, хамгийн сүүлийн гурав дахь сард 05:00-д босдог болжээ. Өглөө ингэж босохын тулд орой 22:00 өнгөрөөд орондоо орно. Тэрнээс оройтож ер нь дэмий. Одоо яагаад нийллэг цайллагыг зогсоосны шалтгааныг зах зухаас нь харж байгаа байх. Учир нь 22:00-д орогдоо орсон байхын тулд өмнө нь гэртээ ирсэн байх хэрэгтэй. Шөнө дунд орондоо ороод өглөө 05:00-д босоод байвал ямар ч хүний бие дийлэхгүй, ядаргаа болж дуусна. Шинжлэх ухааны үндэслэлээр нойрыг энэ номонд сайхан тайлбарлаад бичсэн бий. Хэт олон цаг унтсан ч биш, унтаагүй ч биш сэрвэгнэж байсанд орвол тэгш тоотой цагаар буюу 6 цагаар нам унтчихвал маргаашийн эрч хүчээ бүрэн авч чадна аа гэж. Тэгэхээр 23:00 - 05:00 хооронд 06 цаг унтчихвал болно оо гэсэн үг. Яваандаа би ч 23:00 руу дөхөх биз. Ер нь Монголоос бусад азийн орнуудын амжилтын нууц бол өглөө эрт босоцгоон ажил төрлөө амжуулдагийнх биз ээ. Манайд дэлгүүрүүд 11:00 гэж байхад чүү ай онгойхчоо болно. Уг нь 06:00-д юм уу эрт онгойдог болчихвол ямар олон хүн зам чөлөөтэйг ашиглан ажлаа амжуулах байсан бол? Өглөөний нэг цаг нь бүтээмжий чанараараа өдрийн гурван цагтай тэнцэнэ гэж өгүүлжээ. Үнэхээр ашигтай байгаа биз. Хэрэв та өглөө эрт ажилдаа ирээд ажлаа эхэлсэн бол 09:00 гэж байхад үдээс өмнөх бүх ажлаа амжуулчихсан байна гэдэгт би мөрийцөхөд бэлэн байна. Миний хувьд өглөөний үр ашигтай цагуудыг ном унших судалгаа хийх, зохиолоо бичихэд зарцуулж байна. Ойрын өдрүүдэд өглөөний хүн болох хөтөлбөрийн маань зуу дахь хоног болж байгаа юм. Гол нь тууштай байх хамгийн чухал. Амралтын өдөр эсвэл баярын өдөр юм чинь өнөөдөр унтчихъя гэж хэзээ ч битгий бод. Өдөр бүр тогтсон цагтаа амарч, эрт сэрж бай. Гэр бүлийнхэн чинь энэ өөрчлөлтөнд бэлэн биш учраас тэд нартаа саад болохооргүй сэрэх аргыг сонго. Миний хувьд вибратортай бугуйн цагийг сонгосноор бусдад саад болохгүйгээр өөрөө сэрж байсан. Хүн болгоны хувьд өөрт тохирсон хувилбарыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Жишээ нь номон дээр орой их алхаж ядарч эрт унтах, өглөө эрт босоод агаарт алхах гэх мэт зөвлөгөө байсан ч надад энэ зааврыг дагах шаардлага гарсангүй. Дэрэн дээр толгой тавиад л нам. Өглөө эрт босоход нойр хүрэхгүй. Өглөөний хүн болоход хавар, зуны цагийг ашиглаж эхлэх нь маш чухал. Өвөл эрт босоход харанхуй учраас тохиромжгүй. Тиймээс нар буцаж буй энэ үеийг ашиглаад даруйхан хөтөлбөрөө эхлүүлнэ биз ээ.

Номон дээр гардаг гоё ишлэл бий:
Орой хэдийгээр хөгжилтэй байсан ч өглөөгөөр хэзээ ч битгий соль. Зохиогч Сайшо Хирошигийн "Өглөөний хүн" номын ачаар олон мянган япон хүмүүс шөнийн амьдралаас салан үр бүтээл, амжилтаар дүүрэн өглөөний хүн болон хувирцгаасан ажээ. Монголчуудад маань ч энэхүү ном, өглөөний хүний дадал амьдралыг нь өөрчлөх шидтэй буй за гэж итгэн энэхүү тэмдэглэлээ төгсгөе. Би Өглөөний хүн болж чадсан. Та ч бас чадна.

жич: Ойрын хугацаанд дахиж номын тэмдэглэл бичихгүй болно. Шинэ номоо бичих, судалгааны баримтат бүтээлүүд уншихаас өөр зүйлд цаг зарцуулах аргагүй болсон.

"Жаран цагаан хонь" роман

Баасан лам гэртээ эргэн ирж буйгаар нэгдүгээр дэвтэр төгсдөг бол "Жаран цагаан хонь" дээр уг үйл явдлаар үргэлжилнэ. Сэндмаа Болд хоёр олон хүүхдүүдтэй болжээ. Харин Баасан лам маань арваад жилийн өмнө сэтгэлтэй байсныхаа адилаар бэр дүүгээ бодож, хайрласаар байх юм. Уг нь Чулуунжий гээд халуухан ганц бие хүүхэн байгаад байхад чинь л давж хараад байх юм золиг чинь. Баасан ийм байдлаар Сэндмаагийн хажууд байж чадахгүйн хажуугаар ээж дээрээ очихын тулд Хатгал руу яваад өгнө. 
Чойбалсангийн Сталинд өгсөн амлалт болох мал сүргээ 200 саяд хүргэн социалист нийгмийн материаллаг бааз байгуулан төмөр зам, үйлдвэр, бусад аж ахуй өндөр хөгжсөн орон болохын тулд Анхдугаар таван жилийн төлөвлөгөө энэ үеэр батлагдаж таарна. Харин энэ төлөвлөгөө ёсоор бол малчид малаа тасралтгүй өсгөхийн хажуугаар мах, сүү, ноос, арьс шир, ан, өртөөний төлөвлөгөө гээд дааж давахааргүй их дарамт, татварт орцгоохын эхлэл байжээ.
Баасан лам дүү Болдын өрхөд тоолуулсан учраас яаралтай Эрдэнэбулган сумандаа ирэхээр болно. Ойд Чулуунжийтай тааран өвлийн хүйтэнд модонд хавсран загас наадуулж байгаа зэрэг нь айхтар эротик хэсэг болжээ. Болдынх цөөн хэдэн малтай, нялх олон хүүхдүүдтэй учраас Сэндмаатайгаа цуг ядарч өлсөхийн зовлонг биесээрээ мэдэрцгээн дөрвөн ч хүүхдээ айлд өргүүлж байна. Тэр ч жишгээр Болд Сэндмаа нар найман хүүхдийн дөрвийг хүнд өргүүлж байдаг мал хуй, хөрөнгөө баран арай гэж л 52 он хүргээдхэв. Энэ хугацаанд Баасан Чулуунжийтай сууж, зүгээр ч суугаагүй ээ, Чулуунжийд өргөгдсөн Сэндмаагийнхаа охин Тавцэцэгт аав болж хатуу өргөмөл эхийн гараас өмгөөлөх гэж л тэр. Баасан Сэндмаа нарын далд хайр дурлал огтхон ч төгсөж өгөхгүй, бие биеэ бодон бодон санан санан арай гэж дуусгалаа. 
Романы дундуур өрнөж буй бас нэг чухал асуудал бол бурхан шашин, бөөгийн номын хүчээр Агваан лам, Од бөө, Баасан лам нар малчин ардын амьдралдаа туслан, төлөвлөгөөний комиссынхонтой тэмцэж буй үйл явдал гарна. Мөн тэр цаг үеийн улстөрийн чиг хандлага, Чойбалсан, Цэдэнбал, Жамбалдорж нарын түүхэн хүмүүсийн үзэл санааг нэлээн харуулахыг зорьжээ. Маршал Чойбалсан архи багагүй хүртчихдэг, тусгаар улсаа хадгалж авч үлдэх, газар нутгийг тэлэх чин эрмэлзэлтэй дүрслэгдсэн байхад Жамбалдорж Орост улсаа дагаар оруулах, цэвэр коммунист социализм байгуулах хүсэлтэй. Харин Цэдэнбал яах нь мэдэгдэхгүй, туйлбаргүй, энэ хоёрын яг голоор байгаа мэт санагдлаа. 
Ергөнхийдөө зохиолыг бичихдээ баримт судалгаа сайтай бичсэн байх бөгөөд тэр эротик хэсэг шал илүү санагдав. Баасан лам, Сэндмаа нарын хайр дурлалын романс энэ зохиолын чимэг гэх юм уу даа, амьдрал дээр нэг их олон хүүхэд гаргачихсан бэр дүүгээ бодоод л хайрлаад байх эр хүн Баасан ламаас өөр олдохгүй л болов уу даа. Улстөрийн үзэл баримтлалын хувьд нэг тал руугаа хазайж бичсэн нь илэрхий байна аа. Мэдээж романы гол дүр лам хүн учраас шашин бөөгийн хэсэг нэлээдгүй тааралдана. 
Эцэст нь таамаглахад энэ зохиолын үргэлжлэл цаашаа бичигдэх байх гэж уншигч би бодов.