19-р зууны үед амьдарч байсан оросын утга зохиолын ноён оргилууд болох А.С.Пушкин, Гоголь, Тургенев, Достоевский, Толстой, Лесков, Чехов нарын өгүүллэг туужууд бүхий энэ номыг гарчгаас нь хальт харахад энгийн л нэг ном шиг санагдах ч дотор нь байгаа өгүүллэг, туужууд бол ярих юмгүй сайхан, жинхэнэ классик зохиолууд юм. Орос орны утга зохиолыг дээр дурдсан эрхмүүд л дэлхийд гаргасан юм шүү дээ. Манай оронд ч гадны зохиолуудаас оросын ном зохиолууд л их байсан болов уу. Тиймээс уншихад цаанаа л нэг эерүү дотно байх юм. Номонд байгаа бүх л зохиол гайхалтай ур хийц, үгийн уран яруу дүрслэлтэй, энгийн мөртлөө сонирхол татам түүхүүд (зарим нь энгийн түүхүүд биш, дотор зарсхийлгэм) гарна. Тиймээс жишээ болгож өөрт онцгой санагдсан Толстойн "Эзэн барлаг хоёр", Чеховын "Хавцалд" хэмээх хоёр зохиолын талаар тэмдэглэл сийрүүлмээр санагдав.
Толстой "Эзэн барлаг хоёр". хэн бүхний мэдэж байгаачлан 20-р зууны эхэн үе хүртэл Орос орон өрнөдийн орнуудтай адилаар европ соёл, дээдсийн хүрээлэл, хаант засаглалтай байсан билээ. Энэ зохиолд эзэн барлаг хоёрын богинохон зайн аялал гарах болно. Хоёрдугаар дэсийн худалдаачин Василий Андреич төгөлтэй газрыг долоон мянгаар авахаар зэхэж буй. Харин газрын эзэн арван мянгыг нэхнэ. Уг нь бодит үнээсээ хэд дахин хямдхан үнэ хэдий ч Василий Андреич өөрт ашигтай наймаа хийдэггүй л юм бол ямархан худалдаачин байх бол доо. Гэтэл модны худалдаачид газрыг авахаар зэхэж буйг мань худалдаачин олж мэднэ. Өрсөх хэрэгтэй. Уг нь ч нэг их холгүй л газар. Тиймээс тухайн өдөр ажилчдаас нь эрүүл байж таарсан Никита хэмээх тавь гаруй насны эрийг авч явахаар болно. Никита хааяадаа хамаг юмаа тавиад ч болтугай уучихдаг, бас тэр үедээ ой тойнд оромгүй агсам хэдий ч жирийн үедээ хариуцсан ажлаа товхийтэл хийчихдэг, эхнэрт нь цалинг нь өгчихөд эсэргүүцээд байдаггүй, хамгийн гол нь эзэн Василий бусдаас хамаагүй бага хөлс өгч ажиллуулдагт дургүйцээд байдаггүй авах ёстой юмаа л авч буй мэт ханддаг амар хүн юм. Ойрхон явчихаад ирэх байсан учраас Никита эзэн худалдаачин шиг олигтой дулаалсан ч үгүй, нимгэн гарч таарна. Гарахад тогтуун байсан хасах арван хэмтэй өвлийн үдэш бага зэрэг шуурч эхлэхэд тэд замаасаа гарч орж явсаар Гришкино тосгон оров. Замдаа Василий Андреич аанай л сурсан зангаа тавилгүй Никитад нэг их тарган биш ч, хэр таарсан морь зарах гэж наймаа ярьж үзнэ. Мэдээж тэр "хэр таарсан морь" нь шаггүй үнэтэй, бас тэр үнээр нь авчихвал хагас жил мөнгөний бараа харахгүй гэдгээ Никита ухааралгүй яахав. Тиймээс ч тэгсгээд энэ яриаг зогсоож орхино. Гришкино тосгонд амьдардаг таньдаг айлдаа ороход цаг орой ч болсон цасан шуурга ч лавшран цас малгайлан орж байлаа. Тиймээс ч гэрийн эзэн өвгөн аялагч хоёрыг хоноод яв гэж хэлэх ч нэгдүгээрт Гришкиногоос Горячкин хүртэл таван бээр, хоёрдугаарт Василийн цаг ямагт ярих хурдлахгүй бол болохгүй яаралтай ажлын нөлөөгөөр зөнд нь орхино. Даарч бээрч эхэлсэн Никитад энэ айлд халуун цай таван аяга ууж, нозоороод сууж байсан нь аятайхан л байв. Хажуугаар нь гэрийн эзний Василийд мөн өөрт нь хийж өгсөн аягатай архинаас дугтарчихмаар санагдаад байсан ч эзнийхээ аягийг тааруулсхийн шүдсээ гүд залгин аягатай архинаас татгалзана. Харин шөнө болохын өмнө Василий Андреич яаран яарсаар Никитатай цуг замдаа гарна. Уг нь нэг шөнө дулаан хоновол мянган лан гэж юутай үнэн үг вэ. Зохиолын төгсгөлд эзэн худалдаачны хүн чанар холдон одсоноо эргэн ирж буй үйл явдал уншигч олныг төөрөлдүүлэх нь дамжиггүй, сонирхолтой байлгах үүднээс төгсгөлийг энд бисэнгүй.
Чехов "Хавцалд". Уклеево тосгон хавцалд оршдог. Энд арьс ширний үйлдвэрийн бохир уснаас болоод голын ус байсхийгээд л өмхийрчихнө. Малын өвчин тасрахгүй учраас үйлдвэрийг хаах шийдвэр гарсан ч нууцаар ажилласаар л байдаг. Харин энэ тосгонд Григорий Цыбукин гэгч зэгсэн сайн панзчин гэр бүлээ толгойлон амьдран сууна. Хүнсний гэгдэх нэг мухлагтай ч тэндээ зарахгүй юм үгүй. Том хүү Анисим хотод мөрдөн байцаагчийн ажилтай, нутагтаа ирэх нь өдрийн од шиг ховорхон. Бага хүү Степан дүлий, ажилдаа унхиагүй ч гэсэн хөдөлгөөнтэй сэргэлэн Аксинья гэх эхнэртэй. Заримдаа Цыбукин өвгөн адтай бэрээ яагаад ууган хүү Анисим биш унхиагүй Степантай суучихав даа гэж гайхдаг л юм. Өвгөн панзчин ууган хүү Анисим болон бэр Аксиньядаа л хамгийн сайнаар хандана. Анисимыг нутагтаа нэг ирэхэд нь гэрийнхэн ярилцаж тохиролцсоны дагуу зэргэлдээх тосгоны ядуу айлаас гаралтай ч үзэсгэлэн төгөлдөр Липа хүүхэнтэй гэрлүүлнэ. Хурим дээр Анисим бийлэгжүү загнан ирсэн гийчдэд 50-ын зоосон мөнгө тараан, бас ч үгүй хөөр хөгжилтэй өнгөрөх хэдий ч сэтгэл санаа нэг л тогтворгүй, эхнэрээ ч нэг их тоосон юмгүй байсаар хот руу буцаж явна. Липа ч түүнийг явж буйд нөхөр минь хэмээн сүйд болсонгүй. Харин явсных нь дараа хүүг нь төрүүлж өгсөн билээ. Гэвч энэ гэр бүлийн жаргалтай амьдрал санаанд оромгүй хурднаар, Анисимын гайтай үйлдлээс болон төгсөж, төлөөсөнд нь ууган хүү цөллөгт явсан нь энэ гэр бүлийн хувьд жинхэнэ гамшиг болсон юм. Дэндүү бодь гэмээр тайван зантай Липа хүүхэн харанхуй шөнөөр шалз түлэгдэн нас барсан хүүгийнхээ цогцсыг тэврэн хавцлын ирмэгээр гэр рүүгээ явж буй нь, цагтаа омголон давриун зантай явсан, гуйлгачдыг "Бурхнаасаа гуйхгүй юу, замаас зайл" гэж зад загнадаг өвгөн Григорий Цыбукины будаан шанзтай боов руу ум хумгүй үмхлэн дайрч буй өрөвдөлтэй зураглалыг уншсан хэн ч Аксиньягийн хүйтэн, энэрэлгүй, догшин ширүүн занг сэтгэлийнхээ угт үзэн ядах нь лавтай юм.
Толстой "Эзэн барлаг хоёр". хэн бүхний мэдэж байгаачлан 20-р зууны эхэн үе хүртэл Орос орон өрнөдийн орнуудтай адилаар европ соёл, дээдсийн хүрээлэл, хаант засаглалтай байсан билээ. Энэ зохиолд эзэн барлаг хоёрын богинохон зайн аялал гарах болно. Хоёрдугаар дэсийн худалдаачин Василий Андреич төгөлтэй газрыг долоон мянгаар авахаар зэхэж буй. Харин газрын эзэн арван мянгыг нэхнэ. Уг нь бодит үнээсээ хэд дахин хямдхан үнэ хэдий ч Василий Андреич өөрт ашигтай наймаа хийдэггүй л юм бол ямархан худалдаачин байх бол доо. Гэтэл модны худалдаачид газрыг авахаар зэхэж буйг мань худалдаачин олж мэднэ. Өрсөх хэрэгтэй. Уг нь ч нэг их холгүй л газар. Тиймээс тухайн өдөр ажилчдаас нь эрүүл байж таарсан Никита хэмээх тавь гаруй насны эрийг авч явахаар болно. Никита хааяадаа хамаг юмаа тавиад ч болтугай уучихдаг, бас тэр үедээ ой тойнд оромгүй агсам хэдий ч жирийн үедээ хариуцсан ажлаа товхийтэл хийчихдэг, эхнэрт нь цалинг нь өгчихөд эсэргүүцээд байдаггүй, хамгийн гол нь эзэн Василий бусдаас хамаагүй бага хөлс өгч ажиллуулдагт дургүйцээд байдаггүй авах ёстой юмаа л авч буй мэт ханддаг амар хүн юм. Ойрхон явчихаад ирэх байсан учраас Никита эзэн худалдаачин шиг олигтой дулаалсан ч үгүй, нимгэн гарч таарна. Гарахад тогтуун байсан хасах арван хэмтэй өвлийн үдэш бага зэрэг шуурч эхлэхэд тэд замаасаа гарч орж явсаар Гришкино тосгон оров. Замдаа Василий Андреич аанай л сурсан зангаа тавилгүй Никитад нэг их тарган биш ч, хэр таарсан морь зарах гэж наймаа ярьж үзнэ. Мэдээж тэр "хэр таарсан морь" нь шаггүй үнэтэй, бас тэр үнээр нь авчихвал хагас жил мөнгөний бараа харахгүй гэдгээ Никита ухааралгүй яахав. Тиймээс ч тэгсгээд энэ яриаг зогсоож орхино. Гришкино тосгонд амьдардаг таньдаг айлдаа ороход цаг орой ч болсон цасан шуурга ч лавшран цас малгайлан орж байлаа. Тиймээс ч гэрийн эзэн өвгөн аялагч хоёрыг хоноод яв гэж хэлэх ч нэгдүгээрт Гришкиногоос Горячкин хүртэл таван бээр, хоёрдугаарт Василийн цаг ямагт ярих хурдлахгүй бол болохгүй яаралтай ажлын нөлөөгөөр зөнд нь орхино. Даарч бээрч эхэлсэн Никитад энэ айлд халуун цай таван аяга ууж, нозоороод сууж байсан нь аятайхан л байв. Хажуугаар нь гэрийн эзний Василийд мөн өөрт нь хийж өгсөн аягатай архинаас дугтарчихмаар санагдаад байсан ч эзнийхээ аягийг тааруулсхийн шүдсээ гүд залгин аягатай архинаас татгалзана. Харин шөнө болохын өмнө Василий Андреич яаран яарсаар Никитатай цуг замдаа гарна. Уг нь нэг шөнө дулаан хоновол мянган лан гэж юутай үнэн үг вэ. Зохиолын төгсгөлд эзэн худалдаачны хүн чанар холдон одсоноо эргэн ирж буй үйл явдал уншигч олныг төөрөлдүүлэх нь дамжиггүй, сонирхолтой байлгах үүднээс төгсгөлийг энд бисэнгүй.
Чехов "Хавцалд". Уклеево тосгон хавцалд оршдог. Энд арьс ширний үйлдвэрийн бохир уснаас болоод голын ус байсхийгээд л өмхийрчихнө. Малын өвчин тасрахгүй учраас үйлдвэрийг хаах шийдвэр гарсан ч нууцаар ажилласаар л байдаг. Харин энэ тосгонд Григорий Цыбукин гэгч зэгсэн сайн панзчин гэр бүлээ толгойлон амьдран сууна. Хүнсний гэгдэх нэг мухлагтай ч тэндээ зарахгүй юм үгүй. Том хүү Анисим хотод мөрдөн байцаагчийн ажилтай, нутагтаа ирэх нь өдрийн од шиг ховорхон. Бага хүү Степан дүлий, ажилдаа унхиагүй ч гэсэн хөдөлгөөнтэй сэргэлэн Аксинья гэх эхнэртэй. Заримдаа Цыбукин өвгөн адтай бэрээ яагаад ууган хүү Анисим биш унхиагүй Степантай суучихав даа гэж гайхдаг л юм. Өвгөн панзчин ууган хүү Анисим болон бэр Аксиньядаа л хамгийн сайнаар хандана. Анисимыг нутагтаа нэг ирэхэд нь гэрийнхэн ярилцаж тохиролцсоны дагуу зэргэлдээх тосгоны ядуу айлаас гаралтай ч үзэсгэлэн төгөлдөр Липа хүүхэнтэй гэрлүүлнэ. Хурим дээр Анисим бийлэгжүү загнан ирсэн гийчдэд 50-ын зоосон мөнгө тараан, бас ч үгүй хөөр хөгжилтэй өнгөрөх хэдий ч сэтгэл санаа нэг л тогтворгүй, эхнэрээ ч нэг их тоосон юмгүй байсаар хот руу буцаж явна. Липа ч түүнийг явж буйд нөхөр минь хэмээн сүйд болсонгүй. Харин явсных нь дараа хүүг нь төрүүлж өгсөн билээ. Гэвч энэ гэр бүлийн жаргалтай амьдрал санаанд оромгүй хурднаар, Анисимын гайтай үйлдлээс болон төгсөж, төлөөсөнд нь ууган хүү цөллөгт явсан нь энэ гэр бүлийн хувьд жинхэнэ гамшиг болсон юм. Дэндүү бодь гэмээр тайван зантай Липа хүүхэн харанхуй шөнөөр шалз түлэгдэн нас барсан хүүгийнхээ цогцсыг тэврэн хавцлын ирмэгээр гэр рүүгээ явж буй нь, цагтаа омголон давриун зантай явсан, гуйлгачдыг "Бурхнаасаа гуйхгүй юу, замаас зайл" гэж зад загнадаг өвгөн Григорий Цыбукины будаан шанзтай боов руу ум хумгүй үмхлэн дайрч буй өрөвдөлтэй зураглалыг уншсан хэн ч Аксиньягийн хүйтэн, энэрэлгүй, догшин ширүүн занг сэтгэлийнхээ угт үзэн ядах нь лавтай юм.
No comments:
Post a Comment